در نشست فصل سخن برگزار شد؛
محیط زیست نیازمند قوانین الزام آور است
کارت خوب: کارت خوب: اصفهان در حوزه محیط زیست به قوانین الزام آور احتیاج داریم، برای اینکه فرهنگ ما در عرصه محیط زیست، عمیق نیست.
"نگاهی به ارتباط توسعه پایدار و محیط زیست
با وجود تفاوت بسیار و بروز تحول در برنامه ششم، رابطه برنامه ششم با اهداف کلی و کمی توسعه پایدار، معلوم نیست. همین طور یک سیاست جامع و هدف کمی برای کاهش انتشار گازهای گلخانه ای و سازگاری که از دغدغه های طرفداران محیط زیست است، به چشم نمی خورد. سیاست های در نظر گرفته شده برای دستگاه دیپلماسی کشور بیشتر سیاسی و تا حدودی اقتصادی هستند و به نظر می آید از ظرفیتهای منطقه ای و بین المللی برای مقابله با چالش های مختلف داخلی خصوصاً محیط زیست غفلت شده است."
این جمله ها، قسمتی از محتوای کتاب «توسعه پایدار و محیط زیست در سیاست خارجی ایران» نوشته «جواد امین منصور» است که در یکی از سلسله نشست های فصل سخن که در روز چهارشنبه (۱۹مهرماه) در کتاب فروشی اردیبهشت جهاد دانشگاهی واحد اصفهان برگزار گردید، مورد بررسی و گفت و گو قرار گرفت.
محمدرضا رهبری، معاون فرهنگی جهاد دانشگاهی واحد اصفهان در آغاز این جلسه، با اشاره به اینکه مسئله محیط زیست یکی از اولویت های جهاد دانشگاهی در یک سال اخیر است و برنامه های ادبیات و محیط زیست با هدف برگزاری نشست های تخصصی، فرهنگ سازی و تولید محتوای کافی در این حوزه برگزار می شود، اظهار داشت: کتاب «توسعه پایدار و محیط زیست در سیاست خارجی ایران» محور این جلسه است. «دکتر جواد امین منصور»، نویسنده این کتاب، دارای دکتری روابط بین الملل، مؤلف کتاب و مقالات گوناگون است و سه دهه نیز به عنوان دیپلمات فعالیت داشته اند و بر توسعه پایدار متمرکز بوده اند.
جواد امین منصور، مؤلف کتاب «توسعه پایدار و محیط زیست در سیاست خارجی ایران»، اظهار داشت: از انتشار «کتاب توسعه پایدار و محیط زیست در سیاست خارجی ایران» حدود ۲ سال قبل است. روش تحقیق این کتاب، روش کیفی با تحلیل روندها در قالب آینده پژوهی است. منابع کتاب، داخلی و انگلیسی هستند و بیشتر مطالب به تجربه خودم در حوزه توسعه پایدار، محیط زیست و انرژی برمی گردد. ما باید با محیط بین المللی و اولویت های آن آشنا باشیم و توسعه در سطح جهان امر مهمی است.
محیط زیست؛ پایه و اساس توسعه پایدار
او ضمن اشاره به این که مفهوم توسعه پایدار سه رکن در جامعه بین المللی دارد، افزود: این ارکان شامل توسعه اقتصادی، اجتماعی و رعایت ملاحظات زیست محیطی است. باید توجه داشت این سه رکن سطح برابری دارند و هیچ یک بر دیگری برتری ندارد. توسعه همه جا وجود دارد، اما باید کنترل شده، هدفمند و دارای شرایط لازم باشد.
این دیپلمات سابق کشورمان درباب بخش اول کتاب «توسعه پایدار و محیط زیست در سیاست خارجی»، اظهار داشت: در آغاز کتاب موضوع پژوهش را مطرح کردم. کتاب در کل دو بخش اصلی دارد؛ ابتدا به شناخت تحولات جهان در محیط زیست، توسعه پایدار و اجلاس های مهم در این حوزه پرداخته ام و در درگاه دوم، به واژه ها، تحول در مورد مفاهیم، رهیافت ها، نظریه ها، فرایندهای تصمیم گیری سیاسی در حوزه توسعه پایدار، هنجارسازی و مدیریت محیط زیست جهان و شیوه هنجارسازی و تحول آن توضیحاتی داده ام.
امین منصور افزود: در بخش بعدی به این پرسش پاسخ داده ام که «در چند دهه گذشته که تحولاتی در حوزه بین المللی در عرصه زیست محیطی رخ داده، سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در ارتباط با این مساله چگونه بوده است؟» البته بیشتر ابعاد سیاست خارجی در این کتاب مطرح است، اما در این بخش به جغرافیای سیاسی، منابع طبیعی، چالش های محیط زیستی ایران، گزارش هایی که به سازمان های بین المللی ارائه کردیم و گزارش های سازمان ها از ایران پرداخته و در آخر هم با ارائه پیشنهادهایی در پاسخ به سؤال «چه باید کرد؟» نتیجه گیری کرده ام.
او یکی از بزرگ ترین مشکلات ما را، آلودگی های صنعتی دانست و اضافه کرد: پس از انقلاب صنعتی، توسعه تشدید پیدا کرد. در نتیجه این توسعه بصورت تصاعدی، پیامدهایی چون توسعه اقتصادی و اجتماعی، افزایش تولید و خدمات، افزایش رفاه، بهداشت، سلامتی، آموزش و سواد، گسترش ارتباطات رسانه ای و گردشگری را شاهد بودیم. اما با وجود این نتایج مثبت، این توسعه ها بی رویه و در حقیقت بعد محیط زیستی در آن کمتر مطرح بود؛ بنابراین هم به آن توسعه ناپایدار می گوییم. گسترش گازهای گلخانه ای، خشک شدن تالاب ها، جنگل زدایی، بیابان زایی، کاهش جمعیت روستاها، تشدید گرد و غبار و غیره قسمتی از لطمه هایی بود که در راستای توسعه صنعتی به وجود آمد.
این پژوهشگر و نویسنده روابط بین الملل تاکید کرد: مفاهیمی که در این کتاب به آنها پرداخته شده شامل محیط زیست، توسعه، توسعه پایدار، اقتصاد سبز و زمامداری است. نظریه ها را در سه بخشِ (نظریه اصلی، امنیت محور و محیط زیستی) تقسیم بندی کرده ام. نظریه های اصلی شامل سه رویکردِ (واقع گرایی، لیبرالیسم و ارتباطی) است و نظریه محیط زیستی نیز ابعادی چون (زیست محور، زیست بوم عمیق و زیست بوم غیر عمیق) دارد.
امین منصور، توسعه پایدار را مقوله ای پیچیده دانست و تصریح کرد: هرکدام از مؤلفه های محیط زیست، ابعاد پیچیده ای را شامل می شود. مسائل اجتماعی چون بهداشت و آموزش نیز پیچیده هستند. بنابراین در هر جامعه ای توسعه پایدار با یک اولویت خاص در آن کشور شروع خواهد شد؛ برای مثال ممکنست با آلودگی و بهداشت شروع کنند. این رهیافت، در کتاب با عنوان رهیافت «درهم تنیدگی» ذکر شده است. رهیافت بعدی «توسعه پایدار» نام دارد و سومین رهیافت «زیست بومی» است و اکوسیستم را مهم تر از دیگر سیاست ها می داند و می گوید سایر سیاست ها باید زیرمجموعه زیست بوم باشند.
او اضافه کرد: ابتدا چالش ها و تخریب های محیط زیست و تخریب های جهانی ناشی از آلودگی های مختلف، شناسایی شد. نخستین جلسه در سال ۱۹۷۲ و در سوئد کنفرانس محیط زیست انسانی ملل متحد با تبادل نظر کارشناسان برگزار گردید، سپس در کمیسیونی خاص به ریاست خانم بروکلند، خلق واژه «توسعه پایدار» صورت گرفت.
این فعال روابط بین الملل ضمن اشاره به نشست های مختلف بین المللی که در این کتاب بررسی شده است، اظهار داشت: "اعلامیه ریو" در سطح سران بعد از فروپاشی شوروی صورت گرفت. نشست هزاره سران را در سال ۲۰۰۰ برگزار و اهداف توسعه هزاره را در ۸ قسمت هدف کلی تألیف کردند. از سال ۲۰۱۶ مذاکرات فشرده برای مدت ۳ سال انجام شد و ۱۷ هدف کلی و کمی تدوین کردند که در نیویورک تصویب گردید و به آن "دستور کار ۲۰۳۰ برای توسعه پایدار" گفته می شود.
زنگ خطر تنش آبی در ایران
امین منصور با تاکید بر این که ما در ایران در سال ۲۰۴۰ با تنش آبی مواجه خواهیم شد و لازم است حالا برای آن برنامه ریزی نماییم، بیان کرد: بطور متوسط ردپای بوم شناختی هر انسان بر روی زمین حدود ۴/۶۸ است. در صورتیکه رد پای هر شهروند آمریکایی ۲۶/۱۵ است. کمترین ردپا نیز مربوط به شهروندان هندی است و میانگین ردپای هر ایرانی نیز حدوداً برابر با میانگین جهانی است.
او با اشاره به اینکه در ارتباط با تالاب ها نخستین کنفرانس جهانی در رامسر ایران برگزار شده و مقر آن در گراند سوئیس است، اضافه کرد: ۲۵ تالاب ایران نیز در کنفرانس رامسر، ثبت شده است. یکی از این تالاب ها گاوخونی است که خشک شده است.
این دیپلمات اسبق وزارت خارجه افزود: کنوانسیون های دیگری به نام تنوع زیستی، حقوق دریاها، تغییر آب و هوا، لایه محافظت ازن و... وجود دارند که کنوانسیون لایه محافظت ازن، یکی از موفق ترین کنوانسیون هاست.
امین منصور اضافه کرد: جامعه بین المللی به جز اقیانوس ها، تصمیمی برای اضافه کردن کنوانسیون ها ندارند و معتقدند که باید از این به بعد بر پایبند کردن دولت ها به اجرای کنوانسیون های نوشته شده تمرکز کنند، برای اینکه به اندازه کافی هنجارسازی انجام داده اند.
وی در مورد تصمیم گیرندگان و فعالین محیط زیست در سطح بین المللی، اشاره کرد: دولت ها تقسیم بندی شدند و یارگیری دارند. کشورهای در حال توسعه به چند دسته تقسیم می شوند؛ کشورهای کمتر توسعه یافته، کشورهای با درآمد متوسط، کشوهای جزیره ای کوچک درحال توسعه، کشورهای محصور در خشکی باتوجه به منافع مشترک شان به یکدیگر پیوستند. ما جامعه مدنی فعال که دوشادوش دولت ها عمل می کنند را در جامعه بین المللی داریم. کنشگران خصوصی و شرکت های چندملیتی نیز در سیاستگذاری ها مؤثرند. هر چه کشورها یارگیری نکنند، صدای کمتری برای شنیده شدن خواهند داشت. تک روی، قدرت مذاکره و تأثیرگذاری را می کاهد.
عدم وجود استراتژی مشخص در عرصه توسعه پایدار
این نویسنده و پژوهشگر روابط بین الملل اظهار داشت: در درگاه دوم کتاب من اسناد بالادستی ایران را بررسی کردم و باید بگویم ما استراتژی توسعه پایدار نداریم. ما نمی دانیم در طولانی مدت چه برنامه ای داریم. سند چشم انداز ۱۴۰۴ نیز افق را مشخص کرده است. ما در کمربند خشکی قرار داریم. این کمربند، از مراکش آغاز می شود و تا چین ادامه خواهد یافت و این وضعیت اکولوژیکی ما را نشان داده است. همه سیاست های ما باید متناسب با این وضعیت باشد.
امین منصور با اشاره به اینکه در بخش دوم کتاب به جغرافیای سیاسی ایران، منابع طبیعی آن، چالش های محیط زیست، بلایای طبیعی، خشک سالی، پناه جویان، جابه جایی جمعیت در داخل ایران قاچاق مواد مخدر خاصیت های فرهنگی ایران پرداخته شده است، اشاره کرد: شمال کشور تحت استرس شدید جمعیتی قرار گرفته و جمعیت های عظیمی از سیستان و بلوچستان، یزد، اصفهان و خوزستان به طرف شهرهای شمالی حرکت کرده اند. پناه جویان نیز که با تعدادی بین ۵ تا ۸ میلیون تخمین زده شده اند، مزید بر علت است.
او اضافه کرد: کشور ایران نیز همچون سایر کشورها برمبنای کنوانسیون ها باید گزارش دهد و این گزارش ها چند سالانه هستند. در این کتاب گزارش های ملی را بطور خلاصه ارائه کرده ام.
اقدامات ملی، منطقه ای و بین المللی در عرصه محیط زیست
این پژوهشگر روابط بین الملل که در سه بخشِ سیاست ها و اقدامات ملی، منطقه ای و بین المللی پیشنهادهایی مطرح کرده است، اضافه کرد: در بخش اقدامات ملی، راهبرد جامع توسعه پایدار در کشور باید تدوین و توسط نهادهای مربوطه تصویب شود. من در این کتاب توسعه پایدار را با سه رکن آن توضیح دادم، اما تمرکز من محیط زیست بوده، اما لازم است بر ابعاد بین المللی توسعه اجتماعی و فرهنگی نیز پژوهشی داشته باشیم. باید توجه داشت که ادامه وضعیت موجود به ضرر ماست. آلودگی های ما هر روز بیشتر و بیشتر می شود و معضلات پرمخاطره ای با ادامه روند امروز در انتظار ماست. باید از نظریات بین المللی موجود استفاده نماییم و نظریاتی مطابق با شرایط خودرا ارائه دهیم.
امین منصور افزود: من پیشنهادات خودرا در این کتاب در قالب سیاست ها و اقدامات ملی، بین المللی و منطقه ای ذکر کرده ام. ما اگر آب نداشته باشیم، گردشگری، کارخانه و سکونت نیز نخواهیم داشت. هشدارها در خصوص این است که تا ۱۰ سال آینده با وجود شرایط فعلی اصفهان قابل اسکان نیست. سیاست ها باید در این حوزه یکسان باشد. در منطقه نیز باید در حوزه محیط زیست با کشورهای دیگر هماهنگ باشیم.
او با ارائه راهکاری درباب مسائل محیط زیستی در کشور، اظهار داشت: لازم است که ما راهبرد بوم شناختی عمیق داشته باشیم. سیاستگذاری اصلی ما باید بر پایه محیط زیست باشد. مناطق شرقی و جنوبی کشور ما درحال خالی شدن است و با این روند ما در مناطقی از کشور جمعیتی نخواهیم داشت. محیط زیست باید اولویت اصلی ما باشد، ولی از آنجا که در حوزه سیاست خارجی نمی توانیم فوراً تغییر استراتژی دهیم لازم است برای مدت کوتاهی بوم شناختی کم عمق داشته باشیم و سپس راهبرد درازمدتی بوم شناسی عمیق را پیش بگیریم. سیاستگذاری ما متأسفانه حالا نفتی است.
این فعال روابط بین الملل اضافه کرد: کشور اندونزی از اکنون پیش بینی کرده است که حدود ۳۰۰ جزیره اش در اثر تغییرات آب و هوایی، به زیر آب خواهد رفت. اندونزی عضو اوپک بود و این عضویت منجر به تولید نفت، افزایش گازهای گلخانه ای، بالا رفتن آب اقیانوس ها و درنتیجه زیر آب رفتن جزایر اندونزی می شد. بنابراین اندونزی حدود ۱۵ سال قبل از اوپک خارج شد، اما ما هنوز سیاست نفتی داریم و عضو اوپک هستیم.
لزوم توجه دیپلماتیک به محیط زیست
علی امیدی، عضو هیئت علمی گروه روابط بین الملل دانشگاه اصفهان در ادامه این جلسه اظهار داشت: کتاب «توسعه پایدار و محیط زیست در سیاست خارجی ایران»، یکی از اندک کتاب ها در حوزه محیط زیست و ارتباط آن با سیاست خارجی است. این مباحث به طور معمول در عرصه حقوق بین الملل قرار گرفته است. رنگ جلد کتاب، نیز برمبنای موضوع آن، سبز و با ذوق انتخاب شده است.
او افزود: دکتر امیر منصور از معدود دیپلمات هایی است که تجارب دیپلماتیک خودرا ثبت کرده است. در فرهنگ ما نوشتن خاطرات و تجارب محدود و معدود است. البته ضبط و ثبت تاریخ شفاهی از سیاستمداران امروزه رواج یافته است. کتاب «توسعه پایدار و محیط زیست در سیاست خارجی ایران»، کتاب خوب و حاوی نکات مختلفی است که با نگاه همه جانبه نوشته شده است و برای دانشجویان روابط بین الملل و حقوق بین الملل مفید خواهد بود.
این مدرس روابط بین الملل تصریح کرد: بیش از ۵۰ درصد از دانشجویان من، زنان هستند و از بهترین سطوح علمی برخوردار می باشند، اما ما دیپلمات های خانم نداریم، در صورتیکه دیپلمات های زن به موارد محیط زیستی دقت بیشتری دارند. هزینه نگهداری سازمان توافق زیست محیطی کشورهای حاشیه خلیج فارس به همراه ایران، از خدمات آن بیشتر است. ما میزبان اکو هستیم، اما برکتی از آن هم ندیده ایم. توجه به این نکته که نهادسازی ها حتما سودآور باشند، لازم است و دکتر منصور در این کتاب به آن توجه کردند.
توجه به ظرفیتهای داخلی در تحریم
امیدی با تاکید بر این گزاره که «بعد از تحریم ها در بین ۹ کشور درحال توسعه ما کم ترین کمک را از بانک جهانی و نهادهای بین المللی دریافت کرده ایم»، اظهار داشت: فرهنگ از اهمیت بسیاری برخوردار می باشد و تعدادی از ما درک زیست محیطی و خودآگاهی زیست محیطی ندارند. گاهی لازم نیست پول های نهادهای جهانی به ما برسد یا سرمایه های نفتی هزینه شود، نگاه به ظرفیتهای داخلی می تواند جایگزین این کمک های خارجی باشد. ما نیازمند مدیریت صحیح منابع هستیم. شهرداری ها می توانند مالیات را در راستای صیانت از محیط زیست دریافت نمایند.
این مدرس دانشگاه ضمن اشاره به این که اسنادی که در اجلاس های هزاره تألیف می شوند لازم الاجرا نیستند و باید به معاهده و کنوانسیون تبدیل شوند و در نهایت در کشورها تصویب و لازم الاجرا شوند، اظهار داشت: ما در حوزه محیط زیست به قوانین الزام آور احتیاج داریم. فرهنگ ما در عرصه محیط زیست، عمیق نیست.
امیدی اضافه کرد: به عنوان مثال شهرداری اصفهان یکی از موفق ترین شهرداری های کشور است، اما چندان دغدغه زیست محیطی قالبی ندارد. لازم است بصورت جزئی به شهرداری ها ابلاغ شود که برای مثال قسمتی از تأسیسات خودرا بوسیله پنل های خورشیدی تامین کنند. شرکت های بزرگ بصورت الزام آور باید چرخه حفاظت محیط زیست را اعمال کنند و دولت نیز باید از این کار حمایت کند و تخفیف مالیاتی به این تولیدکنندگان اعطا کند. این در شرایطی است که اداره مالیات درصدد گرفتن حداکثر مالیات از تولیدکنندگان است.
او ضمن اشاره به این که مقوله حکمرانی در کتاب معادل زمامداری در نظر گرفته شده، ولی پرداخت شفافی به آن نشده است، اضافه کرد: دو امر حکومت و حکمرانی با یکدیگر متفاوت اند. حکمرانی، تنظیم و اجرای توسط تمام ذی نفعان جامعه است. حکومت، خود تصمیم می گیرد و سلسله مراتب آنرا به جامعه تحمیل می کند. جامعه نهادها و ارکان مختلفی دارد و دولت یکی از بازیگران جامعه است. جامعه مدنی و دولت در تصمیم گیری و اجرای تصمیمات دخالت دارند. برخی اوقات تصمیمات می تواند اشتباه باشد.
لزوم نظارت محلی در کنار سایر دستگاهها برای حفاظت محیط زیست
احمد خاتون آبادی، عضو سابق هیئت علمی دانشگاه صنعتی اصفهان در دقایق پایانی این جلسه، اظهار داشت: کتاب بحث توسعه پایدار را به این شکل مطرح می کند که ما یک مؤلفه زیست محیطی داریم که شامل منابع محیطی (آب، خاک، هوا و انرژی) و جنبه های سخت افزاری محیط زیست است و یک بخش دیگر، برنامه ها، سیاست ها و مناسبت هاست. این مناسبت ها هم به دو بخش خارجی و داخلی تقسیم شده اند و ارتباط این دو بخش داخلی و خارجی دارای اهمیت است.
او ضمن اشاره به این که دولت های جهانی با وجود حضور در کنوانسیون ها، الزامی بر اجرای آنها ندارند، افزود: علت عدم الزام این است که تعارض منافع بین توسعه پایدار و منافع اقتصادی کوتاه مدت وجود دارد. این مسئله یک معضل جهانی است که ما روی کاغذ معاهدات خوبی در حوزه محیط زیست داریم، اما عرصه عمل خالی است.
این فعال محیط زیست ضمن اشاره به این که لازم است برای صیانت از محیط زیست، محله گرایی را هم در کنار اقدامات ملی، منطقه ای و بین المللی ترویج نماییم، اظهار داشت: مقیاس همسایگی منجر به ورود جامعه مدنی به بحث های محیط زیستی خواهد شد. در محور توسعه پایدار همسایگی، عدالت جنسیتی رعایت نشده، در صورتیکه سهم عمده ای در محور توسعه پایدار محله محور و همسایه را زنان بر عهده دارند.
یک دانه برنج، آب مجازی است
خاتون آبادی پرداختن به بحث آب مجازی را در کتاب «توسعه پایدار و محیط زیست در سیاست خارجی ایران» ضروری دانست و تاکید کرد: صدور برنج و هندوانه منجر به صادرات آب خواهد شد. در کتاب به بحث صادرات آب نیز پرداخته شده و ما باید بدانیم یک دانه برنج ما آب مجازی است.
او افزود: در مقیاس استانی، ۷۲ درصد فولاد ایران در اصفهان تولید می شود که آب آن، آب محلی است (ملّی نیست) و سود این صنعت تنها در این شهر هزینه نخواهد شد و فقط آلودگی در آن باقی می ماند در صورتیکه هر وقت بحث انتقال آب مطرح می شود استانهای دیگر اعتراض دارند. در وهله اول لازم است مناطقی برای صنایع در نظر گرفته شود که بیابانی نیستند. ما باید تعادل را رعایت نماییم. محور این کتاب هم، تعادل است.
این فعال محیط زیست یکی از بخش های مهم کتاب را توجه آن به برنامه های توسعه دانست و اظهار داشت: آیا هیچ نوع فعالیت جدی درباب سد جدید ترکیه انجام شده است؟ این سد به اندازه کل سدهای ایران ظرفیت دارد. حدود ۷۰ درصد از آب دجله و فرات بواسطه این پروژه کاهش خواهد یافت و ریزگردها در گستره هورالعظیم منجر به مهاجرت و سایر لطمه ها خواهد شد.
خاتون آبادی افزود: در چاپ های بعدی کتاب لازم است به مصادیق بیشتری پرداخته شود. باید به مخاطبان اظهار داشت که یارگیری داعش در منطقه به دلیل سیاست های نامتعادل ترکیه با هدف احیای عثمانی بود. وقیحانه ترین سخنرانی را در اجلاس زیست بوم در تهران را از ترکیه شنیدم در خصوص این که طرفین ترکیه ای خودشان را بزرگ ترین کشور منطقه در مبارزه با بیابان زایی معرفی کردند، در صورتیکه ترکیه عامل بیابان زایی در منطقه است.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب